December is een waar feest van licht in de westerse wereld. Mensen versieren huizen, steden en dorpen met talloze lampjes en wanneer je in deze feestmaand een bezoek aan Zweden brengt dan zie je een overvloed aan elektrische adventskandelaars want in elke vensterbank is er minimaal wel één te vinden.
Oude traditie
“De geschiedenis gaat terug tot het einde van de achttiende eeuw toen de adventskandelaar werd geïntroduceerd door de Zweedse Ersta diakonie,” legt folklorist Tora Wall uit. “Op de eerste adventszondag werden er zeven kaarsen aangestoken in de adventsboom. Op de tweede adventszondag werden er weer zeven kaarsen aangestoken en dit ging zo verder tot Kerstmis.”
Het van oorsprong Duitse gebruik werd snel door de Zweden overgenomen en er werd een makkelijkere oplossing voor bedacht in de vorm van een houder voor vier kaarsen. De eerste kaars werd op de eerste zondag in de adventsperiode aangestoken tot uiteindelijk alle vier de kaarsen brandden en samen een decoratief ‘trapje’ vormden. Het gebruik is nog altijd een belangrijk onderdeel van de kerstviering in Zweedse gezinnen en een grote bron van zorg voor de Zweedse brandweer. Ieder jaar weer worden Zweedse huishoudens er middels campagnes aan herinnerd de kaarsen niet onbeheerd te laten branden.”
“Toen begin negentiende eeuw elektrische verlichting in Zweedse huizen werd aangelegd, was men niet meer afhankelijk van het branden van walmende, dure kaarsen,” legt Tora Wall uit.
Elektriciteit ontketende nieuwe tradities
Het enthousiasme voor de nieuwe technologie wakkerde de Zweedse innovatiegeest aan wat resulteerde in een overvloed aan al dan niet noodzakelijk verlichtingsartikelen. Eén hiervan was de elektrische versie van de adventskandelaar.
De elektrische adventskandelaar werd in 1934 ontwikkeld door de Zweed Oskar Andersson. Oskar was werkzaam bij lampenfabrikant Philips in Gotenburg. Philips bracht begin jaren dertig van de vorige eeuw elektrische kerstboomverlichting op de markt maar vanwege de lage capaciteit van het elektriciteitsnet in de stad regende het klachten en werden veel producten geretourneerd. Oskar kwam toen op het briljante idee om de geretourneerde lampjes te verwerken in een traditionele kandelaar van hout. Naar verluidt was de directie van Philips in eerste instantie een beetje sceptisch over het plan maar in 1937 werd dan toch de eerste elektrische adventskandelaar op de Zweedse markt geïntroduceerd. Het was een groot succes. De eerste partij van 3.000 exemplaren was vrijwel meteen uitverkocht. Het jaar daarna werd de productie verdubbeld en weer met hetzelfde resultaat.
De Zweden omarmden deze praktische en tegelijk decoratieve uitvinding. Uit in de jaren negentig gehouden enquête bleek dat 92% van de Zweedse bevolking deelneemt aan deze traditie. De kandelaar is ook erg gebruikelijk in bijvoorbeeld kantoorgebouwen, waarbij er geen raam wordt overgeslagen, en ook in grote complexen, zoals ziekenhuizen en overheidsgebouwen ontbreekt hij niet. Als je over de snelweg rijdt dan die je eindeloze rijen adventskandelaars aan je voorbij trekken en ja zelfs op de smalle weggetjes, zoals naar het hoofdkantoor van Fagerhult, kom je hetzelfde fenomeen tegen. Wat zou je anders verwachten van een verlichtingsspecialist?
Functioneel en feestelijk
Het concept bleek een ware inspiratiebron te zijn voor Zweedse ontwerpers en in de loop der jaren passeerden talloze, speelse ontwerpen de revue. Zo introduceerde Sten Bengtsson (ontwerper bij Ateljé Lyktan, een zusteronderneming van Fagerhult) in de jaren vijftig een versie die was gebaseerd op de unieke Zweedse Luciatåg traditie. In de jaren negentig kwam ontwerpersduo Marie Lundgren-Carlgren en Kina Strandberg met een modernistische interpretatie genaamd ‘The Firefly’, die meteen uitgroeide tot een gewild object onder liefhebbers van Zweeds design. In 2017 vierde deze Zweedse klassieker, die zelfs jaarrond in stijlvolle vensterbanken prijkt, zijn twintigste verjaardag.
Lange tijd was de elektrische adventskandelaar een uitsluitend Zweedse traditie maar tegenwoordig komt men hem ook regelmatig op andere plaatsen ter wereld tegen, hetgeen te danken is aan het Zweedse exportwonder en meubelgigant IKEA.
“Het feit dat de elektrische adventskandelaar zo’n enorm succes werd in Zweden is eenvoudig te verklaren,” zegt Tora Wall. “In het land waar hij vandaan komt, hebben innovaties doorgaans veel impact. Er zijn ook andere factoren die hierbij een rol hebben gespeeld, zoals de Zweedse liefde voor verlichting in het algemeen. Licht heeft een hoge symbolische waarde in de Zweedse cultuur. Deze gaat terug tot vroeger tijden toen onze voorvaderen vreugdevuren aanstaken om het nieuwe jaar in te luiden. Later smolten heidense rituelen en religieuze gebruiken samen tot nieuwe tradities. Het is daarom moeilijk om de verschillende gebruiken op het gebied van licht aan slechts één bron toe te schrijven. Uiteindelijk komt het er naar mijn idee op neer dat het erom gaat dat licht veiligheid en warmte biedt. Zo simpel is het gewoon.”
Bron: Fagerhult