Transactiedata geven ons inzicht in hoe de ‘vrije’ consumentenuitgaven zich hebben ontwikkeld in het eerste kwartaal. Op het eerste gezicht lijkt die ontwikkeling sterk. Nader bekeken is het beeld minder uitbundig, maar blijven de vrije uitgaven van consumenten ondanks de economische tegenwind nog best aardig overeind.
Waarde van transacties flink omhoog
De waarde van transacties door consumenten (pinbetalingen, geldopnames en iDEAL-betalingen) ligt in het eerste kwartaal van dit jaar duidelijk boven het niveau van een kwartaal ervoor: een groei van 5,2%. Dit lijkt erop te duiden dat de ‘vrije’ uitgaven van consumenten aan goederen en diensten (consumptie exclusief vaste lasten) flink zijn gestegen. Maar laten we niet meteen te optimistisch worden, want er valt wel wat af te dingen op deze stevige toename.
Vakantie-effect gevolgd door afvlakkendegroei
De stijging van de transactiewaarde in het eerste kwartaal komt namelijk voor een belangrijk deel door een flinke toename in januari. Die lijkt voor een belangrijk deel te verklaren door een “vakantie-effect” (de tweede week van de kerstvakantie viel namelijk volledig in 2023). Hierdoor zijn allerlei vrijetijdgerelateerde uitgaven (horeca, recreatie & cultuur) die normaliter in december vallen, doorgeschoven naar januari. Meer vrije tijd betekent ook meer tijd om geld uit te geven. Dit zorgt ervoor dat de kwartaalgroei opwaarts is vertekend. De maanden februari en maart lieten juist een veel bescheidener groei van gemiddeld 0,5% maand-op-maand zien. Een vergelijkbaar beeld (een rebound in januari gevolgd door een terugval) zien we ook in de detailhandelscijfers van het CBS.
Vooral offline zorgt voor afvlakking
Onderliggend zien we dat de online-uitgaven van consumenten de afgelopen maanden wel gestaag zijn blijven groeien, maar ‘offline’ (pin + geldopnames) zien we in de loop van het kwartaal een duidelijke afzwakking. Dit is zichtbaar in de pinomzet bij diensten (denk aan horeca, recreatie & cultuur), bij supermarkten & voedingsspeciaalzaken (‘food’) en in de non-foodretail. Binnen deze laatste categorie liep vooral de pinomzet terug bij winkels in recreatieartikelen en in spullen voor ‘in en rondom het huis’. Al met al plaatsen deze meest recente ontwikkelingen de “sterke” januaricijfers in een gematigderperspectief. Dat blijkt des te meer als we de recente prijsontwikkelingen van goederen en diensten ook meenemen.
Hogere prijzen in de winkelstraat
CBS-prijsindices helpen ons een beeld te vormen wat de eerder genoemde transactiewaarden ongeveer betekenen in volumetermen.De prijzen van voedingsmiddelen lagen in januari en februari gemiddeld bijna 4% hoger dan in het vierde kwartaal. Dit betekent dat er van de omzetgroei in de foodretail in volumetermen eigenlijk heel weinig overbleef. In de non-foodretail resteert gecorrigeerd voor een prijsstijging van 1% nog een redelijke plus. In de dienstencategorie liepen de prijsstijgingen uiteen van gemiddeld 1,7% bij kappers- en beautysalons tot ruim 3% voor accommodaties. Deze prijsstijgingen verklaren al gauw de helft van de bijbehorende plussen in de pinomzet bij diensten.
Vrije consumptie blijft overeind
Transactiecijfers gebruiken we graag als indicatie voor hoe de vrije consumptie zich ontwikkelt. Zouden we puur afgaan op de cijfermatige kwartaal-op-kwartaal ontwikkeling van de transactiewaarden dan ontstaat vanwege een opwaarts vertekend januaricijfer al snel een erg optimistisch beeld. De recente ontwikkelingen in februari en maart en de hoge inflatie helpen ons het kwartaalcijfer op waarde te schatten: geen heel uitbundige groei van de vrije consumptie, maar ook geen drama. Eigenlijk zijn in de huidige economische context – hoge inflatie en laag consumentenvertrouwen - de uitgaven nog best aardig overeind gebleven. Kennelijk bieden de inkomenssteun vanuit de overheid en aantrekkende loongroei nog redelijk wat tegenwicht.