De omzetresultaten voor de detailhandel – food en non-food samen – zijn volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) rooskleurig. De sector schreef in juli 5,5 procent omzetgroei bij ten opzichte van dezelfde maand vorig jaar. Toch zijn er veel onzekerheden die de vooruitzichten mistig maken. Dat laten de economen Henk Hofstede en Ward van der Stee van ABN Amro weten. 
Foto ter illustratie | Dreamstime.
'De omzetresultaten voor de detailhandel – food en non-food samen – zijn volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) rooskleurig. De sector schreef in juli 5,5 procent omzetgroei bij ten opzichte van dezelfde maand vorig jaar. De volumes zijn met 1,5 procent afgenomen. En toch is er veel onrust vanwege de vele onzekerheden: de enorme inflatie, het historisch lage consumentenvertrouwen, stijgende rentes, terugbetaling van coronabelastingen, problemen in de toeleverketen, tekorten en overschotten in voorraden, overige kostenstijgingen en aanhoudende personeelskrapte. Een reeks van zaken die de vooruitzichten voor de detailhandel mistig maakt.'
Historische inflatie
'Door voornamelijk de sterk gestegen energieprijzen kent Nederland een ongekende inflatie; maar liefst 12 procent in augustus. De verwachting is dat de energieprijzen nog een periode hoog blijven vanwege de crisis in Oekraïne. Het Economisch Bureau van ABN AMRO voorspelt vooralsnog een bbp-groei van 4,7 procent voor dit jaar, die vooral te danken is aan de goede resultaten in de eerste helft van 2022. Voor het vierde kwartaal wordt krimp verwacht, waardoor de groei voor heel 2023 afvlakt, al zet halverwege volgend jaar weer herstel in.'
'De inflatie komt volgens de economen van ABN AMRO in 2022 uit op 8,7 procent. Met aanhoudende hoge energieprijzen kan deze nog stijgen. Als de inflatie niet voldoende gecompenseerd wordt door stijging van cao-lonen, het in de miljoennota gepresenteerde prijsplafond voor energie of het verlagen van belasting op arbeid, leidt dit tot koopkrachtverlies. Dit raakt vooral de lagere inkomensgroepen, aangezien deze een relatief groot deel van hun inkomsten voor consumptie inzetten, niet in de laatste plaats aan detailhandelsproducten. Bij aanhoudende inflatie stappen consumenten over naar goedkopere alternatieven en halen ze bijvoorbeeld hun boodschappen bij een discountsupermarkt. De discounters hebben de afgelopen periode aan marktaandeel gewonnen ten koste van de service-supermarkten.'
Historisch laag consumentenvertrouwen
'Normaliter is er een causaal verband tussen het consumentenvertrouwen en de uitgaven in de sector. Het consumentenvertrouwen ligt in september op een historisch dieptepunt van min 59. Dit cijfer wordt onder meer gebaseerd op hoe consumenten tegen hun huidige financiële situatie aankijken, hun situatie over twaalf maanden en of ze bereid zijn om grote aankopen te doen. Zo lijdt de woonbranche na twee topjaren inmiddels onder een stevige terugval. Ook bouwmarkten doen het minder dan vorig jaar. Beide branches hebben te maken gehad met aankopen die in de coronacrisis door de consument naar voren zijn gehaald. Periodiek analyseert ABN AMRO op basis van transactiedata de bestedingen van zijn particuliere klanten. Hieruit blijkt dat de bestedingen in de meeste branches sinds mei lager liggen dan in dezelfde periode vorig jaar. Van belang is wel om op te merken dat deze bestedingen zijn gecorrigeerd voor inflatie.'
Woonbranche blijft achter
'Consumenten geven echter nog steeds relatief veel geld uit ten opzichte van de periode van vóór de coronapandemie, zoals is te zien in onderstaande figuur. Naast de woonbranche en bouwmarkten blijven de tankstations ook achter. Dit houdt verband met het meer thuiswerken en de hoge brandstofprijzen aan de pomp. Tijdens de pandemie hebben Nederlanders 80 miljard euro extra gespaard. Het totale spaarsaldo van huishoudens bedroeg volgens de Nederlandse Bank begin dit jaar 529 miljard euro. Dit spaargeld brandt nog steeds bij veel consumenten in de zak. Daarnaast is de arbeidsmarkt nog steeds overspannen en dat geeft werknemers zekerheid en vertrouwen in het behouden van of het vinden van een nieuwe baan met betere arbeidsvoorwaarden. De consument lijkt op basis van deze data nog steeds geld uit te geven.'
Stijgende rentes en belastingen
'Naast de afvlakkende vraag, dienen zich tal van andere problemen aan. De Europese Centrale Bank (ECB) verhoogde het basistarief in juli met 50 basispunten, gevolgd door een verhoging van met 75 basispunten in september. De centrale bank beoogt hiermee de investeringen te beperken en daarmee de inflatie te dempen. Naar verwachting zullen verdere aanpassingen volgen. Voor retailers wordt het uiteindelijk duurder om werkkapitaal en investeringen bancair te financieren en dit werkt kostenverhogend. Een hogere rente resulteert uiteindelijk ook in een hogere spaarrente voor burgers die daardoor relatief meer gaan sparen en minder uitgeven. Ook dat heeft een dempend effect op de retailsector.'
'Tijdens de coronapandemie konden ondernemers bijzonder belastinguitstel aanvragen tot en met 31 maart 2022. De terugbetaling start vanaf 1 oktober 2022. Vooralsnog krijgen ondernemers vijf jaar de tijd om de belastingschuld terug te betalen. Veel ondernemers kunnen hierdoor alsnog in de problemen geraken wanneer hun cashflow ontoereikend is. Een mogelijke oprekking van de terugbetaalperiode onder voorwaarden zou ondernemers helpen.
Problemen in de keten en te grote voorraden
Nog steeds kampen veel retailers met bevoorradingsproblemen uit Azië als gevolg van de nasleep van de coronacrisis. Vooral in China werden en worden geregeld fabrieken en havens stilgelegd. Met name de levering van producten waarin chips zijn verwerkt, zoals auto’s, keukenapparatuur en spelcomputers, is vertraagd. De schaarste treft ook veel andere goederen waarvan de productie vooral in Azië is geconcentreerd, zoals fietsonderdelen. De achterstanden worden maar mondjesmaat ingelopen.'
'Als gevolg van de leveringsproblemen en de ervaring met de coronapandemie, hebben veel retailers er juist alles aan gedaan om hun voorraden uit te breiden, in de verwachting dat sterke vraag van de afgelopen periode zou doorzetten. Nu de vraag naar producten terugvalt, zitten retailers in de non-food met te grote voorraden. Deze onverkochte voorraden leggen veel beslag op het werkkapitaal. Incourante producten moeten met uitverkoopkortingen te gelde worden gemaakt omdat er voor het najaar- en winterseizoen ingekocht moet worden. Dit gaat ten koste van het rendement.'
Flinke kostenstijgingen
'Door de inflatie worden veel ondernemers geconfronteerd met huurstijgingen. In veel huurcontracten is opgenomen dat huren jaarlijks meestijgen met de inflatie. Verhuurders redeneren dat retailers vanwege de inflatie automatisch meer omzet maken. Daar komen de stijgende servicekosten door onder meer hoge energieprijzen nog eens bij. Het kabinet werkt aan een compensatiepakket voor het midden- en kleinbedrijf voor de gestegen energiekosten. Met ingang van 1 juli 2022 is bovendien de nieuwe cao in de retail non-food van kracht met een stijging van de lonen met 4,36 procent als gevolg. De vraag is of elke retailer al deze kosten kan doorbelasten naar de consument. Met een onderscheidend vermogen op het gebied van unieke producten of service is dit in de praktijk eenvoudiger.'
Aanhoudende personeelstekorten
'De loonsverhogingen worden mede gedreven door de enorme personeelstekorten in de sector. Volgens het CBS stonden einde tweede kwartaal van dit jaar 58.000 vacatures in de detailhandel en 32.800 in de groothandel open. Inmiddels is het aantal openstaande vacatures per 1000 banen, de zogenaamde vacaturegraad, opgelopen naar 69. Uit recent ABN AMRO onderzoek blijkt dat een op de vijf ondernemers aangeeft niet te kunnen groeien vanwege gebrek aan personeel.
Naast loonsverhogingen moeten retailers kijken of ze andere arbeidsvoorwaarden aantrekkelijker kunnen maken, zoals het aanbieden van een vast contract, het kunnen volgen van opleidingen en het bieden van mogelijkheden om door te groeien, en meer flexibilisering in de arbeidsuren. Retailers zullen daarnaast aan hun imago moeten werken om nieuw talent aan te trekken en actiever aan de slag moeten met het zelf opleiden van nieuwe medewerkers. De door het Economisch Bureau voorspelde stijging van de werkeloosheid biedt retailers daarnaast weer iets meer ruimte om aan goed personeel te komen.'
Conclusie
'Al met al komt er veel op de retailer af, al hebben alle genoemde factoren voor elke retailer verschillende gevolgen. Veel retailers verwachten dat 2022 gemiddeld genomen een goed jaar zal worden, ondanks een mindere tweede jaarhelft. De huidige lage faillissementsgraad in de sector is positief te noemen, maar loopt licht op tot 114 faillissementen in de detailhandel tot september. Het aantal opheffingen neemt sneller toe, waarbij het opvalt dat ruim de helft van de opheffingen webshops met één werknemer betreft. De bovengenoemde cocktail van gebeurtenissen kan het aantal faillissementen en opheffingen versterken.
Voor de komende tijd wordt het spannend hoe geopolitiek en macro-economie zich ontwikkelen en of de consument de hand op de knip zal houden. Om tegenvallers op te vangen moeten retailers proberen hun kosten te drukken en creatief zijn in het verleiden van hun klanten. Zeker is dat de retailer gezien de mistige vooruitzichten beide handen aan het stuur moet houden', besluiten Henk Hofstede en Ward van der Stee.